July 2016 – Babis Giannikakis takes photos

For the English version of this article about Eugène Atget please click here

Ο Eugène Atget έζησε στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα στο Παρίσι. Η διαμονή του εκεί συμπίπτει με ένα πολύ μεγάλο σε διάρκεια και κλίμακα έργο, την ανακαίνιση του Haussmann. Πρόκειται ουσιαστικά για την ανακαίνιση του Παρισιού, ένα αχανές έργο που περιλαμβάνει την εξάλειψη των μεσαιωνικών γειτονιών από το χάρτη οι οποίες χαρακτηρίζονται ανθυγιεινές, μη λαμβάνοντας υπόψιν την ιστορική αξία και τον μνημειώδη χαρακτήρα τους. Όπως φαίνεται, η ανακαίνιση της πόλης δίνει το κίνητρο στον Atget, μετά από μια άδοξη καριέρα σαν ηθοποιός, να φωτογραφίσει το “παλιό” Παρίσι, τα κτίρια, τους δρόμους και τους ανθρώπους που σιγά σιγά άλλαζαν.

Αυτό είναι και το φοβερό με τον Atget, δηλαδή ότι κατέγραψε σχεδόν εμμονικά την πόλη για 30 χρόνια, κάνοντας κατά βούληση καταγραφική φωτογραφία σε μια εποχή όπου η ιδέα της απλής, αντικειμενικής καταγραφής σε εικόνα υπήρχε σε πολύ νηπιακό στάδιο. Για το λόγο αυτό ο Atget θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους του documentary photography.

Με μια πιο προσεκτική ανάγνωση του έργου του, παρατηρούμε ότι είχε αναπτύξει συγκεκριμένη μέθοδο. Είχε συγκεκριμένες ώρες που φωτογράφιζε και αυτές ήταν οι πρώτες πρωινές, διότι μόνο τότε μπορούσε να καταγράψει τα κτίρια γυμνά από το σκληρό ηλιακό φως το οποίο δημιουργεί υψηλά contrast. Επιλέγοντας να αφαιρέσει από το κάδρο του παράγοντες που αποσπούν την προσοχή, αποδραματοποίησε τις εικόνες του, συγκεντρώνοντας έτσι την προσοχή του θεατή στο κυρίως θέμα του, σε μια πόλη δηλαδή που εκμοντερνίζεται ραγδαία.

Ο Atget δίνει την αίσθηση ενός απόμακρου περιπατητή της πόλης και αυτό λόγω του ότι το ανθρώπινο στοιχείο απουσιάζει πολύ συχνά από τις εικόνες. Λόγω των περιορισμών της τεχνολογίας των ξύλινων φωτογραφικών μηχανών που χρησιμοποιούσαν στην εποχή του, τα κλείστρα ήταν εξαιρετικά αργά, οπότε ένας άνθρωπος θα έπρεπε να είναι αρκετή ώρα ακίνητος ούτως ώστε να καταγραφεί στην φωτογραφική πλάκα με οξύτητα. Στις φωτογραφίες του Atget που περιλαμβάνουν ανθρώπους, παρατηρούμε ότι τους τοποθετεί προσεχτικά στην σύνθεσή του ούτως ώστε να μην γίνουν το κυρίως θέμα αλλά μέρος του θέματος, το οποίο όπως προείπαμε είναι πάντα η πόλη. Επίσης, κατά πάσα πιθανότητα έδινε συγκεκριμένες οδηγίες στον εκάστοτε άνθρωπο που φωτογράφιζε ως προς τον τρόπο που τον ήθελε να σταθεί μπροστά από την μηχανή. Η παραπάνω διαδικασία μας αποδεικνύει ότι ο Atget ήταν ένα εξαιρετικά προχωρημένου επιπέδου κοινωνικά ον αφού κατάφερνε να κερδίζει με ευκολία την εμπιστοσύνη αγνώστων, για να ποζάρουν στο φακό του.

Το ότι ο Atget δεν έχει αφήσει πίσω του γραπτό έργο, δημιουργεί ένα πέπλο μυστηρίου γύρω από τον ίδιο. Κατά την διάρκεια της ζωής του, υπηρέτησε τον σκοπό του πιστά, με ευγένεια και διακριτικότητα. Ακόμα και όταν τον προσέγγισε ο Man Ray, λόγω του ότι είδε στο έργο του ντανταϊστικά και σουρεαλιστικά στοιχεία και του ζήτησε να δημοσιεύσει την φωτογραφία του “During the eclipse” εκείνος απάντησε το εξής:”Don’t put my name on it. These are simply documents I make.”. Τελικά η φωτογραφία έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό La Révolution surréaliste και είναι πλέον μια από τις πιο αναγνωρίσιμες φωτογραφίες που έχουν βγει ποτέ.

During the eclipse

Με μια δεύτερη ανάγνωση του έργου του ο Atget δεν είναι απλά ο φωτογράφος μια πόλης που μεταβάλλεται, αλλά και μιας εποχής που φεύγει. Τα μόνα σχόλια της δουλειάς του από τον ίδιο, είναι οι σημειώσεις που κρατούσε για τον δρόμο, το κτίριο και την χρονολογία της κάθε φωτογραφίας. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό ότι δεν αναζήτησε ποτέ την δημοσιότητα. Δεν ζήτησε ποτέ κάτι παραπάνω από αυτό που είχε, ακόμα και όταν τον ανακάλυψε η Berenice Abbott, δύο χρόνια πριν το θάνατό του. Με άλλα λόγια, μπορούμε να πούμε ότι ο Atget πέρα από γοητευτικά ταγμένος στο σκοπό του, αντιλαμβανόταν τη σημαντικότητα της καταγραφής μιας εποχής που τελείωνε. Το ερώτημα που παραμένει στο μυαλό μου είναι αν ο Atget ήταν ένας τεχνικός φωτογράφος ή μια καλλιτεχνική ιδιοφυΐα. Όπως και να έχει σίγουρα το έργο του παραμένει ένας θησαυρός και προτείνω ανεπιφύλακτα μια βόλτα μαζί του στο Παρίσι, με ένα από τα πολλά βιβλία που κυκλοφορούν για τον ίδιο στο εμπόριο.